VADEMECUM ÓSMOKLASISTY-CZĘŚĆ I.

Mam nadzieję, że opracowany przeze mnie  materiał pozwoli  Wam utrwalić wiedzę do egzaminu ósmoklasisty z wszystkich lektur obowiązkowych dla klasy VII i VIII, takich jak:

1) Charles Dickens, Opowieść wigilijna;

2) Aleksander Fredro, Zemsta;

3) Jan Kochanowski, wybór fraszek, pieśni i trenów, w tym tren I, V, VII i VIII;

4) Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec;

5) Ignacy Krasicki, Żona modna;

6) Adam Mickiewicz, Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, Świtezianka, Dziady część II, wybrany utwór z cyklu Sonety krymskie, Pan Tadeusz (całość);

7) Antoine de Saint-Exupéry, Mały Książę;

8) Henryk Sienkiewicz, Quo vadis, Latarnik;

9) Juliusz Słowacki, Balladyna;

 

 

I. KAROL DICKENS ,,OPOWIEŚĆ WIGILIJNA’’

 1.Czas i miejsce akcji: połowa XIX wieku. Akcja dzieje się głównie w Londynie, chociaż kilkakrotnie duchy zabierają Scrooge’a również poza miasto. Wydarzenia w utworze rozgrywają się podczas  jednej  nocy.

2.Główny bohater: Ebenezer Scrooge

– człowiek w podeszłym wieku;

– jest właścicielem kantoru;

Podstawową cechą bohatera było jego chorobliwe skąpstwo. Wciąż obliczał, kalkulował zyski. Nie miał przyjaciół. Mimo sporego majątku był obojętny na los ubogich. (Nie pomaga swemu kanceliście Bobowi Cratchitowi i jego choremu synkowi, wyrzuca kwestarzy). Bohater jest skąpy również w uczuciach. Nie kłania się ludziom na ulicy. Jest okrutny wobec siostrzeńca Freda, który zaprasza go na obiad świąteczny.

3.Ebenezer Scrooge po pamiętnej nocy wigilijnej:

– wesoły i szczęśliwy;

– posyła rodzinie swego kancelisty Boba ogromnego indyka, szuka ratunku dla małego Tima. Staje się najlepszym przyjacielem  rodziny i wspaniałym pracodawcą:

– ofiaruje część swego majątku na potrzeby ubogich;

– nawiązuje serdeczne stosunki z rodziną swego siostrzeńca Freda;

– obchodzi uroczyście święta Bożego Narodzenia.

4.Fred– siostrzeniec Ebenezera. Jest jedynym synem jego siostry. Człowiek bardzo młody, zakochany w swojej nowo poślubionej żonie. Pogodny, miły, uśmiechnięty, życzliwy w stosunku do otoczenia.
 
5.Bob Cratchit– kancelista pracujący w kantorze Scrooge’a. Człowiek bardzo religijny, dobry ojciec wielodzietnej rodziny. Jest sumiennym i oddanym pracownikiem.
 
6.Mały Tim– syn Boba, jest niepełnosprawnym dzieckiem- chodzi o kulach. Bardzo wrażliwy i pomimo choroby pogodny.
 
7.Jakub Marley– wspólnik Scrooge’a. Kiedy rozpoczyna się akcja opowieści ,mija 7. rocznica jego śmierci. Za życia zachowywał się tak samo jak Ebenezer, najważniejsze były dla niego interesy. Nie liczył się z ludźmi, nie posiadał rodziny. Po śmierci za karę tuła się  po świecie, ciągnąc za sobą łańcuch, który ukuł sobie za życia. Przybywa do Scrooge’a w postaci widma, by ostrzec i pomóc w uniknięciu podobnego losu.
 
8.Występują również:

– Duch Wigilijnej Przeszłości (wędrówka w krainę dzieciństwa i młodości)

– Duch Tegorocznego Bożego Narodzenia (wędrówka po ulicach miast, poznanie losu biedaków, ich szlachetności i godności, los małego Tima)

– Duch Przyszłych Wigilii.(Smutna przyszłość samotnego, starego Scrooge’a- śmierć)

9. Problematyka utworu

 Głównym tematem „Opowieści  wigilijnej ”, jest materializm. Ebenzer Scrooge był całkowicie uzależniony od pieniędzy. Nic, oprócz gromadzenia majątku, nie miało dla niego znaczenia. Mężczyzna oszczędzał w każdy możliwy sposób. Nosił stare ubrania i żywił się w podrzędnej jadłodajni. Niestety, jego skąpstwo odbijało się także na innych ludziach. Zatrudniony przez Scrooge'a kancelista, Bob Cratchit pracował w niegodnych warunkach. Otrzymywał bardzo niską wypłatę, a kantor nie był nawet ogrzewany. Ebenezer był również zdecydowanym przeciwnikiem pomocy ubogim. Nie wspierał zbiórek na cele dobroczynne i uważał, że miejsce biedoty jest w więzieniu lub przytułku. Scrooge zaniedbywał również więzi międzyludzkie. Po śmierci swojego wspólnika Jakuba Marleya, nie utrzymywał z nikim kontaktu. Odrzucał nawet zaproszenia na kolację świąteczną, które otrzymywał od swojego siostrzeńca Freda. Scrooge prowadził więc samotne życie, skoncentrowane wokół majątku.

10. Cechy Ebenezera Scrooge’a:chciwy, samolubny, zły, niemiły, zgorzkniały, zatwardziały, bezwzględny, nieczuły, niezadowolony, egoista, wyzyskiwacz, skąpiec.

11.Duch Marleya
a) Wygląd: blady, chudy, spętany łańcuchami.
b) Cel odwiedzin: uświadomienie wspólnikowi, że droga, którą podąża nie jest właściwa; zapowiedź wizyty innych duchów.
c)  Przywoływane obrazy związane z życiem Scrooge’a: praca wspólników, ich bezduszność, myślenie tylko o pieniądzach.
d)  Rady, ostrzeżenia, oskarżenia:

,,Obowiązkiem każdego człowieka jest dążenie do tego, (…) ażeby jego dusza jednoczyła się z duszą bliźnich i pozostawała w braterskiej z nimi łączności przez cały czas wędrówki ziemskiej. Powinienem był interesować się całą ludzkością, postawić sobie za cel okazywanie ludziom dobroci, współczucia, wyrozumiałości.’’

12. Ebenezer Scrooge po przemianie:

– dobry człowiek i pracodawca;

– pomagający innym dobrym słowem i czynem;

– pogodny i wesoły;

– niezwracający uwagi na kpiny złych ludzi;

– przywiązujący uwagę do właściwego obchodzenia Bożego Narodzenia;

– przyjazny dla ludzi i życzliwy

13.Przesłanie zawarte w ,,Opowieści wigilijnej‘’Karola Dickensa:

,,Nie ma ludzi złych, są tylko samotni i nieszczęśliwi, którym należy uświadomić, że źle postępują- wtedy można im pomóc. Człowiek zły i zagubiony może trafić na kogoś z dobrym sercem. Dobro jest lekarstwem na zło.’’

,,Każdy człowiek ma szansę na poprawę, musi jedynie chcieć ją wykorzystać i zrozumieć, że w życiu tak naprawdę posiada się tym więcej, im więcej się z siebie daje innym.’’

 

 II.ALEKSANDER FREDRO ,,ZEMSTA’’

 1. Aleksander Fredro jest uznawany za jednego z najwybitniejszych komediopisarzy polskich.Żył w XVIII i XIX wieku.

2.Geneza ,,Zemsty‘’ – Po ślubie z Zofią Skarbkową otrzymał połowę zamku w Odrzykoniu. Tam znalazł stare akta dotyczące sporu o ten zamek rodów Firlejów i Skotnickich, który zakończył się małżeństwem przedstawicieli obydwu zwaśnionych stron.
 
3. Czas i miejsce akcji: początek XIX wieku, stary zamek.

 4.Główni bohaterowie: Cześnik Raptusiewicz i Rejent Milczek.

 5.Charakterystyka bohaterów:

Cześnik Raptusiewicz

– jego nazwisko pochodzi od słowa ,,raptus’’- ktoś gwałtowny, porywczy, wybuchowy;

– Jest cześnikiem ziemskim (W dawnej Polsce cześnik dbał o piwnicę z winami, a podczas uczt kładł przed królem potrawy);

– prawny opiekun swojej bratanicy Klary;

– stary kawaler;

– wysoki, dobrze zbudowany mężczyzna w średnim wieku;

– sąsiad Rejenta.

Rejent Milczek

– jego nazwisko wskazywałoby na to, że jest człowiekiem spokojnym i łagodnym. W rzeczywistości to intrygant, który działa podstępnie i potrafi być bezwzględny nawet dla własnego syna Wacława;

– w dawnej Polsce rejent był pracownikiem sądownictwa, odpowiednik dzisiejszego notariusza;

– to szczupły, drobny człowiek;

– właściciel połowy zamku;

– na pozór cichy, pobożny, w rzeczywistości: sprytny, podstępny, bardzo inteligentny, zawzięty i obłudny. Jego religijność jest tylko pozorna.

Papkin

– jego nazwisko pochodzi od słowa ,,papka’’, co w staropolszczyźnie oznaczało resztki pozostawione z jedzenia po czyimś posiłku bądź szerzej pożywienie na czyjś koszt;

– cały jego majątek to angielska gitara, szabla o nazwie Artemiza i zastawiona kolekcja motyli, resztę przehulał i przegrał w karty;

– jest  typem samochwały, interesownym i zakłamanym człowiekiem;

– Postać Papkina zbudowana jest jakby z dwóch osobowości: pierwsza- prawdziwa i druga- taka, jaką chciałby zaprezentować otoczeniu:

- Papkin prawdziwy – to tchórz, kłamca, uzależniony od kaprysów Cześnika.

- Papkin wymyślony przez siebie – to rycerz nazywający sam siebie ,,lwem Północy’’, odważny i szlachetny obrońca uciśnionych, światowy kawaler, podziwiany i kochany przez kobiety.

– Klara– bratanica Cześnika pozostająca pod jego opieką, bardzo kocha Wacława. Nie pozwala mu się jednak wykraść. Jest osobą rozsądną.

– Wacław– W czasie studiów w Warszawie, udając księcia Rodosława,  rozkochał w sobie Podstolinę. Kocha Klarę, walczy o swoje szczęście. Odważny i przedsiębiorczy.

– Podstolina– wdowa po trzech mężach i krewna Klary.  Wyrachowana i sprytna.

,,Chciałam za mąż wyjść czym prędzej, by nie zostać całkiem w nędzy.’’

 

  1. Wątek główny– spór o mur graniczny między Cześnikiem i Rejentem.

Cześnik zajmował połowę zamku należącą do jego bratanicy Klary, Rejent był właścicielem drugiej połowy. Ich spór zaogniła próba odbudowania muru oddzielającego tzw. zamek wysoki od niskiego. Milczek wezwał murarzy i kazał im zamurować dziurę.  Cześnik z pomocą służby próbował przerwać naprawę. Po tym incydencie Cześnik postanowił rozstrzygnąć spór w drodze pojedynku na szable, do którego jednak nie doszło, a Rejent pisał pozwy do sądu.

  1. Cechy komedii jako gatunku literackiego:

– utwór o żywej akcji, zabawne wydarzenia, śmieszne postacie;

– pomyślne zakończenie  (tytułowa zemsta prowadzi do pogodzenia dwóch od lat zwaśnionych sąsiadów i ślubu dwojga zakochanych- Klary i Wacława.)

– Trzy rodzaje komizmu:

a) komizm sytuacji: kłótnia Cześnika z Rejentem o mur, zakończona słynnym wykrzyknieniem Raptusiewicza: ,,Hej! Gerwazy! Daj gwintówkę! Niechaj strącę tę makówkę!’’
b) komizm słowa:

* wtrącanie przez Rejenta słów: ,,Niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba.’’

* wtrącanie przez Cześnika słów: ,,Mocium panie’’.

c) komizm postaci: Papkin jako parodia żołnierza.
 
8.Dramat jako rodzaj literacki

– Utwór do wystawienia na scenie, podzielony na akty i sceny.

– Nie ma narratora, a źródłem informacji o przebiegu akcji są dialogi i monologi bohaterów.

– Występują didaskalia, czyli tekst poboczny.

9.Czynnikami wpływającymi na rozwój akcji w dramacie są: konflikt i intryga.

*Konflikt- jeden z wyznaczników akcji w dramacie, zderzenie przeciwstawnych dążeń osób dramatu.

* Intryga- działania jednej postaci skierowane przeciw drugiej, ich wyznacznikiem jest zmiana sytuacji bohatera, czyli tzw. perypetia- nagły zwrot akcji.

10. Akcję ,,Zemsty’’dwa razy kształtuje intryga:

* po pierwsze intryga Rejenta: chce ożenić Wacława z Podstoliną na złość Cześnikowi, który jest z nią zaręczony; wynikła stąd perypetia: Cześnik nie żeni się z Podstoliną, która zrywa zaręczyny.

* po drugie intryga Cześnika: na złość Rejentowi wydaje Klarę za Wacława; wynikła stąd perypetia: nie dochodzi do pojedynku Cześnika z Rejentem, zwaśnieni sąsiedzi godzą się.

11.,,Zemsta‘’ jest zatem komedią charakterów.

 

Opracowała: Małgorzata Świtała( w oparciu o materiały Ośrodka  Doskonalenia Nauczycieli w Kaliszu)