VADEMECUM ÓSMOKLASISTY-CZĘŚĆ II.
Mam nadzieję, że opracowany przeze mnie materiał pozwoli Wam utrwalić wiedzę do egzaminu ósmoklasisty z wszystkich lektur obowiązkowych dla klasy VII i VIII, takich jak:
1.Ch. Dickens: Opowieść wigilijna;
2.Fredro: Zemsta;
3,Kochanowski: wybór fraszek i trenów, w tym tren VII i VIII;
4.Kamiński: Kamienie na szaniec;
5.Mickiewicz: Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, Świtezianka, Dziady cz. II, Pan Tadeusz (całość);
6.A.de Saint-Exupéry: Mały Książę;
7.Sienkiewicz: Quo vadis, Latarnik;
8.Słowacki: Balladyna;
9.Wiersze wybranych poetów.
Warto zaznaczyć, że w trakcie pisania wypracowania możecie odwołać się również do lektur zawartych w podstawie programowej, nieujętych w wymaganiach egzaminacyjnych:
Jan Kochanowski - wybrane pieśni oraz treny I i V
Adam Mickiewicz - wybrany utwór z cyklu Sonety krymskie
Ignacy Krasicki - "Żona modna"
Sławomir Mrożek - "Artysta"
Stefan Żeromski - "Syzyfowe prace"
Melchior Wańkowicz - "Tędy i owędy" (wybrany reportaż).
JAN KOCHANOWSKI, WYBÓR FRASZEK, PIEŚNI I TRENÓW
PIEŚNI
Pieśń XXV (Czego chcesz od nas, Panie…)
1.Rodzaj pieśni: filozoficzna, religijna.
2.Temat: podziękowanie Bogu za stworzenie świata i człowieka, za harmonię, uporządkowanie, piękno wszystkiego, co zostało oddane człowiekowi, za rytm życia, następstwo pór roku, zjawiska przyrody.
3.Podmiot liryczny: zbiorowy, w imieniu wszystkich ludzi zwraca się do Boga w pieśni pochwalnej, dziękując mu za dzieło stworzenia i prosząc o opiekę.
4.Bohater utworu: Bóg – stwórca, budowniczy, architekt świata, mędrzec, władca i pan wszystkiego, co stworzył, artysta.
Pieśni IX ‘’ Nie porzucaj nadzieje’’
1.Odbiorcą pieśni może być każdy czytelnik, który szuka odpowiedzi na pytanie, jak należy żyć.
2.Człowiek wobec kapryśnego losu powinien zachować spokój, równowagę, wewnętrzną harmonię,
3.Według podmiotu lirycznego, może czuć się dobrze i bezpiecznie wśród życiowych zawirowań ten, kto ufa Bogu. Bóg jest źródłem dobra, pokieruje właściwie życiem człowieka.
4.Światopogląd stoicki, wyłaniający się z utworu, zakłada zachowanie równowagi wewnętrznej w każdej, nawet najtrudniejszej sytuacji życiowej. Nie zawsze jest to jednak możliwe, trudno czasem zapanować nad emocjami. Niekiedy życie stawia nas w sytuacjach, kiedy emocje biorą górę nad intelektem.
Pieśń III ( Nie wierz Fortunie…)
Fortuna – w mitologii rzymskiej – bogini płodności i urodzaju, później czczona głównie jako bóstwo losu i szczęścia.
1.Podmiot liryczny podkreśla, że los bywa bezwzględny nawet dla tych, którzy sprawują ważne funkcje lub cieszą się dobrym powodzeniem, bowiem hierarchia społeczna nie ma dla niego znaczenia. Ich życie może w jednej chwili stać się pasmem niepowodzeń, a umiłowany dostatek – nieosiągalny. Przestrzega więc, aby nie dać się omamić sile pieniądza i zbytku:
2.Mówiący zaleca również ostrożność w stosunku do "fałszywych przyjaciół". Twierdzi, że światłem, które ich przyciąga nie jest ów "ty" – którego fortuna postawiła wysoko na swoim kole, ale jego majętność i usytuowanie. Przywiązanie ich jest więc pozorne, a co za tym idzie niestałe:
3.Kończąca wiersz strofa zamyka w sobie uniwersalną prawdę, która stanowi jednocześnie przesłanie całego utworu. Jedynym , nieprzemijającym dobrem okazuje się bowiem nie majętność i tzw. "dobre powodzenie", lecz zalety charakteru ludzkiego.
FRASZKI
‘’Na lipę’’
Temat: pochwała przyrody, która jest przyjacielem człowieka, lipy, która przynosi radość ze śpiewu ptaków, ofiarowuje miód zbierany przez pszczoły oraz chroni przed słońcem, dając ludziom cień.
Podmiot liryczny: lipa, która zachęca gości do odpoczynku w jej cieniu (Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie!).
Adresat: gość (człowiek), który da się namówić do odpoczynku w cieniu lipy.
‘’Na zdrowie’’
Temat: wartości w życiu, z których najcenniejsze jest zdrowie – dar cenniejszy od klejnotów, bogactw, urody, pracy, władzy. Mimo tak wysokiej wartości zdrowia człowiek często docenia je dopiero, kiedy się rozchoruje.
Podmiot liryczny: zwraca się (kieruje apostrofy) do zdrowia.
‘’Na dom w Czarnolesie’’
Temat: podziękowanie Bogu za dom (ojczysty i rodzinny) oraz prośba o opiekę nad nim.
Rodzaj fraszki: refleksyjna, religijna.
Podmiot liryczny: zwraca się (kieruje apostrofy) do Boga w modlitwie dziękczynno-błagalnej. Ocenia wysoko swoje życie, wszystko, co otrzymał i co osiągnął, oraz podkreśla, że otrzymał to od Boga. Dlatego prosi o dalszą opiekę nad swoją ojczyzną, rodziną i gospodarstwem, o zdrowie, czyste sumienie, uczciwy zarobek, życzliwość i szacunek ludzi, zachowanie dobrych obyczajów, spokojną starość. Odrzuca natomiast wartości materialne, które nie są potrzebne człowiekowi do szczęścia.
‘’O ŻYWOCIE LUDZKIM’’
-refleksja dotycząca losu wszystkich ludzi (podmiot zbiorowy – „Fraszki to wszytko, cokolwiek czyniemy”)
-podkreślenie przemijalności wszelkich ziemskich spraw
-nawiązanie do stoicyzmu („Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy”)
- motyw świata jako teatru – człowiek marionetką odgrywającą narzuconą rolę
‘’NA SWOJE KSIĘGI’’
-refleksja poety na temat własnej twórczości, w której nie muszą pojawiać się ważne problemy („Nie dbają moje papiery / O przeważne bohatery”)
-wskazanie źródła tematów („Ale śmiechy, ale żarty / Zwykły zbierać moje karty”)
-podkreślenie znaczenia radości w życiu człowieka (epikureizm)
TRENY
Tren – gatunek literacki znany już w starożytnej Grecji:
Jest gatunkiem poezji żałobnej.
Wyraża żal z powodu czyjejś śmierci.
Wychwala zalety, przypomina zasługi zmarłego.
Należy do liryki osobistej (liryki wyznania).
Zawiera elementy biograficzne (kreacja bohatera) i autobiograficzne (kreacja podmiotu lirycznego).
PROBLEMATYKA UTWORÓW TWORZĄCYCH CYKL
Tren I
-wprowadzenie w sytuację: śmierć dziecka (Urszulka jako „wdzięczna dziewka”, słowiczek zjedzony prze
-wielkość cierpienia („łzy Heraklitowe”, „skargi Symonidow
-dylemat ojca: otwarcie wyrażać żal czy siłą zdusić go w sobie?
Tren V
-porównanie homeryckie (przedstawienie Urszuli jako drzewka oliwnego przypadkowo podciętego przez ogrodnika) – --podkreślenie delikatności dzieck
-nawiązanie do motywów antycznych (apostrofa do „złej Persefony”
-porównanie dziewczynki do „lichego słowiczka”, który zbyt wcześnie umilkł
-nawiązanie do obrzędu ludowego – ostatnie słowa Urszulki przed śmiercią przypominające zwyczajowe pożegnanie rodziców przez pannę młodą odjeżdżającą z rodzinnego domu.
Tren VII
-obraz pozostałych po zmarłym dziecku ubiorów – ich bezużyteczność jako element potęgujący żal
-podkreślenie rozbieżności między losem Urszuli a nadziejami rodziców (motyw wyprawy ślubnej; strój do trumny jedynym posagiem, jaki mogła otrzymać dziewczyn
-śmierć jako „sen żelazny, twardy, nieprzespany” (peryfraza).
Tren VIII
-poczucie pustki po śmierci dziecka („Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moi
-podkreślenie, jak wiele radości wnosiła w dom wdzięczna, skłonna do śmiechu dziewczynka.
Tren XIX albo Sen
- konwencja snu (podmiot mówiący – określany jako Jan – widzi we śnie swoją matkę trzymającą na rękach Urszulkę)
-argumenty przywołane przez matkę, aby wyrwać Jana z rozpaczy: podkreślenie, że Urszula jest szczęśliwa w niebie, może oglądać Boga, ominęły ją ziemskie cierpienia (np. ból związany z rodzeniem dzieci, starzenie się, samotność, nieprzychylność ze strony innych ludzi), zwrócenie uwagi, że Jan jako człowiek rozumny i wykształcony nie powinien czekać na kojący wpływ czasu („Teraz, mistrzu, sam się lecz!”)
-pocieszenie (konsolacja) – należy zaufać Bogu („jeden jest Pan smutku i nagrody”) i poddać się Jego wyrokom
-powrót do stoicyzmu („ludzkie przygody / Ludzkie noś”)
PRZESŁANIE TRENÓW
Słowa Cycerona „Humana humane ferenda”, tłumaczone w Trenie XIX jako „Ludzkie przygody ludzkie noś”, stanowią główne przesłanie całego cyklu. Należy je rozumieć następująco: to, co człowieka spotyka (w tym i przemijanie życia, i odchodzenie najbliższych), powinien on znosić po ludzku, z godnością, dopuszczając różne emocje (smutek, gniew, rozpacz), dając sobie czas na żałobę i podniesienie się z wewnętrznego upadku. Jest to formuła pogodzenia się z losem przez zrozumienie doli człowieczej.
ALEKSANDER KAMIŃSKI ,,KAMIENIE NA SZANIEC’’
- Czas i miejsce akcji:
* Od czerwca 1939 – do sierpnia 1943 roku. (podczas II wojny światowej)
* Miejscem akcji „Kamieni na szaniec” jest przede wszystkim Warszawa, którą autor przybliża czytelnikowi, podając nazwy ulic, miejsc i dzielnic, między innymi:, Szucha, Pawiak. Arsenał, Nowy Świat, Mokotów, Żoliborz. Jedynie wyjątkowo przenosi się w miejsca akcji dywersyjnych, w których biorą udział główni bohaterowie utworu: okolice Kraśnika (akcja wysadzenia torów kolejowych), Celestynów (akcja odbicia więźniów), Czarnocin (akcja wysadzenia mostu), Sieczychy (atak na posterunek żandarmerii).
Książka jest oparta na prawdziwych wydarzeniach.
,,Kamienie na szaniec’’ – to hołd oddany trzem głównym bohaterom utworu, którzy potrafili: ,,Pięknie umierać i pięknie żyć, wcielając w życie dwa ideały: bohaterstwo i służbę.’’
- Bohaterowie:
Rudy (Jan Bytnar)- był chłopcem bardzo silnym, ale jednocześnie drobnym i szczupłym, o piegowatej twarzy i rudych włosach.
Alek (Aleksy Dawidowski)- był wysokim, szczupłym chłopcem o niebieskich oczach i jasnych włosach. Ciągle się uśmiechał, mówił szybko, wymachując przy tym rękoma. Przez kolegów nazywany ,,Glizdą’’ ze względu na wysoki wzrost.
Zośka (Tadeusz Zawadzki)- wysoki, szczupły, wysportowany, obdarzony niemal dziewczęcą urodą, o delikatnej cerze i regularnych rysach, jasnoniebieskich oczach i jasnych włosach. Przypominał dziewczynę, dlatego przyjął w pseudonimie imię żeńskie.
- Bohaterowie związani byli z akcją Małego Sabotażu i dywersji:
Mały Sabotaż – to ukryte, zamaskowane działanie mające na celu przeszkodzenie w realizacji jakiegoś planu.
Przykłady:– wybijanie szyb fotografom eksponującym zdjęcia niemieckich oficerów;– zrywanie flag niemieckich a zakładanie polskich;– rysowanie kotwic oznaczających Polskę Walczącą;– gazowanie kin i sklepów dla Niemców;– pisanie na murach sloganu: ,,Tylko świnie siedzą w kinie.’’;– zerwanie z pomnika Mikołaja Kopernika tablicy z niemieckimi napisami.
Dywersja – działalność z bronią w ręku.
– Wysadzenie niemieckiego pociągu wiozącego broń;– Akcja pod Arsenałem;– Odbijanie więźniów, którzy zostali przewożeni do obozów koncentracyjnych.
- Akcja pod Arsenałempolegała na odbiciu Rudego i innych 25 więźniów z rąk gestapowców przewożonych z alei Szucha na Pawiak. Akcja odbyła się 26 marca 1943 roku.
Okoliczności aresztowania Rudego:
– aresztowanie Heńka,
– zdobycie przez gestapo adresu Rudego,
– wtargnięcie o 4:30 rano do mieszkania Rudego sześciu Niemców z pistoletami maszynowymi,
– przeszukiwanie domu, aresztowanie Rudego i jego ojca,
– przewiezienie Rudego na Pawiak,
– pierwsze przesłuchania,
– konfrontacja z Heńkiem,
– bezustanne bicie, tortury.,
Pawiak– więzienie śledcze gestapo, największe więzienie polityczne na terenie okupowanej Polski.
Szucha– w budynku przy alei Szucha 25 mieściła się siedziba hitlerowskiej policji bezpieczeństwa, a w podziemiach – więzienie śledcze gestapo, gdzie zwykle przesłuchiwano więźniów przewożonych z Pawiaka; dziś mieści się tam Mauzoleum Walki i Męczeństwa 1939-1945.
- Tytuł i geneza utworu:
– Relację o akcji pod Arsenałem autor otrzymał od uczestników wydarzenia. Ponadto oparł się na pamiętniku Tadeusza Zawadzkiego, który po śmierci przyjaciół był w bardzo złym stanie psychicznym, dlatego ojciec namówił go do spisania swoich wspomnień(wiosną 1943 roku).
– ,,Kamienie rzucane na szaniec’’ to tytuł pamiętnika Zośki Słowa ,,kamienie na szaniec’’ pochodzą z wiersza Juliusza Słowackiego ,,Testament mój’’. Strofę wiersza, w której mowa o poświęceniu dla ojczyzny, recytował Czarny Jaś umierającemu Rudemu, a konający powtarzał słowa o gotowości poniesienia najwyższych ofiar w imię patriotyzmu:
,,Lecz zaklinam, niech żywi nie tracą nadziei (…)
A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei,
Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!’’
- Zapamiętaj: Alek, Rudy i Zośka należeli do 23. Warszawskiej Drużyny Harcerskiej nazwanej przez autora ,,Buki’’. Harcerstwo kształtowało w bohaterach postawę patriotyczną, miłość do ojczyzny, prawdomówność, pracowitość i samodoskonalenie. Chłopcy zdają maturę w 1939 roku, kiedy wybucha II wojna światowa. Pochodzący z inteligenckich rodzin i wychowani w duchu patriotycznym, bez wahania angażują się w walkę z okupantem. Wiążą się z podziemną organizacją Wawer i prowadzoną przez nią akcją Mały Sabotaż, która polega na działaniach mających osłabić Niemców. Następnie zostali włączeni do Grup Szturmowych (część Szarych Szeregów), w których mieli się zajmować działaniami zbrojnymi, m. in. wysadzaniem pociągów wiozących niemiecki sprzęt wojskowy. W 1943 roku Rudy zostaje aresztowany i poddany tak okrutnym torturom, że mimo szybkiej akcji odbicia go umiera. Tego samego dnia odchodzi także Alek, śmiertelnie ranny w trakcie walk. W odwecie zapada decyzja o zastrzeleniu gestapowców odpowiedzialnych za szczególnie okrutne znęcanie się nad Rudym- obaj oprawcy giną. Zośka wyjeżdża na pewien czas na wieś, gdzie dochodzi do siebie po stracie przyjaciół. Potem jednak powraca do Warszawy i znów włącza się w działania. Bierze udział w wielu akcjach. Ostatnią, do jakiej wyrusza, jest atak na posterunek niemieckiej żandarmerii w Sieczychach- zakończony sukcesem. Ginie tylko jeden człowiek i jest nim Zośka.
Opracowała: Małgorzata Świtała( w oparciu o materiały Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Kaliszu)
Małgorzata Świtała
