VADEMECUM ÓSMOKLASISTY-CZĘŚĆ III
Mam nadzieję, że opracowany przeze mnie materiał pozwoli Wam utrwalić wiedzę do egzaminu ósmoklasisty z wszystkich lektur obowiązkowych dla klasy VII i VIII, takich jak:
1.Ch. Dickens: Opowieść wigilijna
2.Fredro: Zemsta;
3.Kochanowski: wybór fraszek i trenów, w tym tren VII i VIII;
4.Kamiński: Kamienie na szaniec;
5.Mickiewicz: Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, Świtezianka, Dziady cz. II, Pan Tadeusz (całość);
6. de Saint-Exupéry: Mały Książę;
7. Sienkiewicz: Quo vadis, Latarnik;
8. Słowacki: Balladyna;
9. wiersze wybranych poetów.
Warto zaznaczyć, że w trakcie pisania wypracowania możecie odwołać się również do lektur zawartych w podstawie programowej, nieujętych w wymaganiach egzaminacyjnych:
Jan Kochanowski - wybrane pieśni oraz treny I i V
Adam Mickiewicz - wybrany utwór z cyklu Sonety krymskie
Ignacy Krasicki - "Żona modna"
Sławomir Mrożek - "Artysta"
Stefan Żeromski - "Syzyfowe prace"
Melchior Wańkowicz - "Tędy i owędy" (wybrany reportaż).
IGNACY KRASICKI ,,ŻONA MODNA’’
Satyra – utwór literacki ośmieszający lub krytykujący ukazywane w nim zjawiska, najczęściej wady ludzkie, stosunki społeczne, instytucje. Autor krytykuje określone zachowania, sytuacje, np. ,,Żona modna’’ Ignacego Krasickiego to satyra na panującą w XVIII wieku modę na francuski styl życia.
,,Żona modna’’
- Główną treścią tej satyry jest skarga pewnego szlachcica dotycząca jego niedawno poślubionej małżonki. Szlachcic ów ożenił się, mając na widoku pewność wzbogacenia w postaci posagu żony. Jednak rychło okazało się, że popełnił błąd, gdyż jego małżonka jest wciąż niezadowolona z wyglądu swego nowego domu, gospodarstwa, ze zwyczajów, jakie w nim panują i nieustannie wprowadza kosztowne innowacje, za które oczywiście płaci mąż. Dla siebie zastrzegła przede wszystkim prawo do licznych wyjazdów, mających jej przynieść rozrywkę i wypoczynek od nużącego wiejskiego życia. Po urządzeniu dworku według jej gustów sprasza też wielu gości i wyprawia liczne przyjęcia, które przysparzają małżonkowi nowych wydatków i kłopotów.
- W utworze Krasicki ukazuje w ,,krzywym zwierciadle’’ postacie, które reprezentują dwie postawy szlachty polskiej w XVIII wieku.
Pierwszą reprezentuje pan Piotr: przedstawiciel konserwatywnej szlachty sarmackiej, stara się kultywować tradycje staropolskie; jest przywiązany do polskich obyczajów i religii katolickiej, ale z drugiej strony decyduje się na małżeństwo nie z miłości, lecz dlatego, iż ma nadzieję, że posag przyszłej żony powiększy jego majątek;
Druga postać to szlachcianka – ,,żona modna’’:
bezmyślnie naśladująca francuską modę, obyczaje, język; jest przeciwniczką wszystkiego, co polskie; rozrzutna i egoistyczna, żyje ponad stan, doprowadzając majątek swój i męża do upadłości; odnosi się z pogardą i lekceważeniem nie tylko do służby, ale także do księdza plebana; jest również komicznie sentymentalna.
- Z powodu preferowania zupełnie innych wartości między bohaterami zaistniał konflikt.
- Krasicki, opisując obie postacie, posłużył się karykaturą– pomija zalety osób, by wyolbrzymić i ośmieszyć ich wady. Krytykuje wychowanie polegające na bezmyślnym naśladowaniu obcego stylu życia, zapominanie o polskiej kulturze i tradycji. Uświadamia również czytelnikom, że nie można poprzestawać tylko na konserwatywnym sarmatyzmie, należy umieć przystosować się do nowej, zmiennej rzeczywistości.
ADAM MICKIEWICZ ,,REDUTA ORDONA’’
- Czas i miejsce akcji
Zgodnie z faktami historycznymi akcja toczy się 6 września 1831 roku w Warszawie w dzielnicy Wola.
- Geneza utworu
Narrator opowiada o obronie i wysadzeniu szańca w warszawskiej dzielnicy Woli przez Juliana Konstantego Ordona. Zdarzenie to poznał Mickiewicz z relacji swojego przyjaciela Stefana Garczyńskiego, uczestnika powstania listopadowego i naocznego świadka opisywanych faktów. Według Garczyńskiego Ordon zginął w ruinach umocnień wysadzonych przez siebie w powietrze i tak to przedstawił Mickiewicz. W rzeczywistości Ordon został ciężko ranny, lecz przeżył wybuch.
- Narratorem adiutant Ordona – Stefan Garczyński.
- Bohaterem tytułowym jest postać rzeczywista. Bohater to Julian Ordon – dowódca
Artylerii w wysadzonej w powietrze reducie nr 54.
Reduta- osłonięty szaniec przeznaczony na działo broniące większych fortyfikacji obronnych.
– Sposób przedstawienia wojsk polskich i rosyjskich – ukazany na zasadzie kontrastu.
– Sposób ukazania cara – to despotyzm i okrucieństwo.
– Widząc nieuchronną klęskę swojego oddziału, kiedy Rosjanie wdarli się na wały obronne, wysadził skład amunicji, aby nie oddać jej w ręce wroga. Giną razem z rosyjskimi żołnierzami.
Adam Mickiewicz ukazał Ordona jako legendarnego, bohaterskiego dowódcę, który poświęcił swoje życie w obronie ojczyzny. To heroizacja bohatera.
Ordon został w utworze nazwany ,,Patronem szańców’’, ponieważ dokonał zniszczenia, ale w najlepszej wierze.
- Przykłady środków poetyckich zastosowane w utworze:
– ,,Tam kula lecąc, z dala grozi, szumi, wyje’’– animizacja, i onomatopeje (wyraz dźwiękonaśladowczy)
– ,,Mocarzu, jak Bóg silny, jak szatan złośliwy’’– apostrofa, porównanie, hiperbola, epitety
Rosyjski car to tyran, którego boi się Europa. Tylko Polska staje do walki.
– ,,Warszawa jedna twojej mocy się urąga, podnosi na cię rękę i koronę ściąga’’– personifikacja
– ,,Gdy Turków za Bałkanem twoje straszą spiże,
Gdy poselstwo paryskie twoje stopy liże’’ – anafora
– ,,Ura! Ura!’’– wykrzyknienie
– ,,Prosto, długo, daleko’’– wyliczenie
– ,,Sześć tylko miała harmat’’ – archaizm
ADAM MICKIEWICZ ,,ŚMIERĆ PUŁKOWNIKA’’
Emilia Plater była wyjątkową osobą. Przebrała się za mężczyznę, ścięła włosy i wzięła udział w powstaniu listopadowym. Sformułowała oddział żołnierzy i ruszyła do walki. Wykazała się szczególnym męstwem i odwagą. Zmarła z wycieńczenia po upadku powstania.
- Każda strofa wiersza to oddzielny obraz:
Strofa 1. – W leśnej chatce ciężko chory Pułkownik- wokół niego zgromadzili się prości ludzie i żołnierze.
Strofa 2. – Pułkownik ma ostatnie życzenie- chce zobaczyć swego konia i żołnierski rynsztunek.
Strofa 3. – Umierający przyjmuje ostatnie namaszczenie, wszyscy zgromadzeni płaczą.
Strofa 4. – Wczesnym rankiem lud żegna się z martwym Pułkownikiem.
Strofa 5. – Wszyscy zgromadzeni zauważają, że dzielnym rycerzem była piękna kobieta- Emilia Plater.
- Sposób skonstruowania wiersza:
Odbiorca na początku nie wie, kim jest konający żołnierz. Bohatera otacza aura tajemniczości. Na podstawie opisanych sytuacji czytelnik może się zorientować, że jest to ktoś bardzo ważny i zasłużony- domku leśnika pilnują straże, do umierającego dowódcy schodzi się lud. Dopiero ostatnia zwrotka odsłania prawdę o bohaterze.
- Jaka była Emilia Plater? – kontrast w przedstawieniu bohaterki:
– z jednej strony twardy żołnierz
(Odwaga, męstwo, dzielność, dobra organizacja, pobożność, patriotyzm, wytrwałość, honor)
– z drugiej delikatna kobieta
(Delikatność, uroda, wdzięk)
Zapamiętaj pojęcia: (słownik języka polskiego)
Gloryfikacja- «wysławianie, wychwalanie jakiejś osoby, jej czynów, jakichś idei, itp.»
Heroizacja- «nadawanie komuś lub czemuś cech bohaterstwa»
- Nastrój wiersza: wzniosłość, patos, uroczystość, tajemnica.
ADAM MICKIEWICZ ,,ŚWITEZIANKA’’
- Czas i miejsce akcji: prawdopodobnie w bardzo odległej przeszłości.
Pora doby: noc Pora roku: koniec lata
Świteź – jezioro na Białorusi na granicy rejonów nowogródzkiego i korelickiego, 20 km na południowy wschód od Nowogródka.
Mickiewicz wielokrotnie słyszał ludowe opowieści o nimfach wodnych zamieszkujących jezioro Świteź. Wierzyli w nie mieszkańcy tamtejszych okolic, a tajemnicze mieszkanki jeziora nazywali świteziankami.
- Ballada –utwór epicko-liryczny, którego treść oparta jest często na legendach i wierzeniach ludowych. Zawiera niezwykłe wydarzenia oraz atmosferę tajemniczości i grozy. Łączy elementy liryczne, epickie i dramatyczne.
- Bohaterowie– strzelec i tajemnicza dziewczyna.
Spotykali się każdego wieczoru nad brzegiem Świtezi i spacerowali przy blasku księżyca. Chłopiec, wyznając dziewczynie miłość, złożył jej przysięgę wierności. Gdy z wody jeziora wyłoniła się piękna nimfa, młodzieniec uległ jej czarowi i zapomniał o złożonej obietnicy. Jednak gdy zbliżył się do niej, rozpoznał w nimfie tajemniczą dziewczynę, z którą spacerował nad brzegiem Świtezi. Za złamanie przysięgi został surowo ukarany i przemieniony w drzewo, miał także cierpieć wieczne pragnienie.W utworze panuje nastrój grozy i tajemniczości.
- Elementy realistyczne:
-osoba strzelca
-miejsce spotkań kochanków
-złożenie i niedotrzymanie przysięgi
- Elementy fantastyczne
-Świtezianka- nimfa wodna
-pląsanie po powierzchni wody
– jęki dające się słyszeć pod modrzewiem.
ADAM MICKIEWICZ ,,DZIADY’’ CZĘŚĆ II
1.Czas i miejsce akcji:
Akcja II części Dziadów rozgrywa się w przeddzień Zaduszek w cmentarnej kaplicy, gdzieś na terenach Litwy. Dokładny czas akcji nie jest określony, nie wiemy, który to rok.
- Dziady to obrzęd wywoływania duchów zmarłych przodków. Uroczystości przewodniczyłGuślarz, który za pomocą zaklęć i magicznych czynności przywoływał duchy zmarłych, by pomoc im w uzyskaniu drogi do nieba. Do zebranych w przycmentarnej kaplicy przybywają trzy kategorie duchów: lekkie, średnie i ciężkie. Ujawniają swoją winę i rodzaj kary, jaki został im wyznaczony oraz proszą zebranych o pomoc. Jednocześnie przekazują żywym naukę: jak żyć, aby nie zostać potępionym po śmierci i uniknąć kary.
- ,,Dziady‘’cz. II to dramat. Utwór łączy elementy świata realnego (konkretne miejsce akcji i bohaterowie, np. Guślarz, wieśniacy) i fantastycznego (duchy). Ponadto występuje chór, co łączy utwór z tragedią antyczną.
- a) duchy dzieci – Józio i Rózia– w krótkim, ziemskim życiu nie zaznały trosk, bólu ani cierpienia.
Sposób przywołania: zapalenie garści kądzieli.
Proszą o dwa ziarnka gorczycy.
Przestroga i pouczenie:
,,Bo słuchajcie i zważcie u siebie, że według Bożego rozkazu, kto nie zaznał goryczy ni razu, ten nie dozna słodyczy w niebie.’’
- b)duch złego pana, dziedzica wioski– Był bezwzględny i okrutny wobec swoich poddanych. Cierpiał wieczny głód i pragnienie, nie mógł się dostać ani do nieba, ani do piekła. (Prosi o odrobinę jadła, jednak chór ptaków nocnych mu to uniemożliwia.)
Kruk- nędzarz, który nie jadł nic od trzech dni, więc zakradł się do pańskiego sadu i zabrał kilka jabłek. Za sprawą ogrodnika pan kazał go wychłostać. Nie przeżył tej kary.
Sowa– za życia uboga wdowa, która po śmierci męża została bez środków do życia, mając dodatkowo na utrzymaniu chorą matkę i maleńkie dziecko. W wigilijny wieczór wybrała się z prośbą do dworu o zapomogę. Pan kazał ją przepędzić. Kobieta zamarzła wraz z dzieckiem na drodze.
Sposób przywołania: zapalenie wódki w kotle.
Prosi o wody miarkę i dwa ziarnka pszenicy.
Przestroga i pouczenie:
,,Tak, muszę dręczyć się wiek wiekiem, sprawiedliwe zrządzenie Boże, bo kto nie był ni razu człowiekiem, temu człowiek nic nie pomoże.’’
- c)duch dziewczyny Zosi– gardziła uczuciami chłopców starających się o jej rękę, żyła w oderwaniu od ziemskich, ludzkich spraw. Przez dwa lata musiała się błąkać między niebem a ziemią.
Sposób przywołania: zapalenie wianka ze święconego ziela.
Prosi, by chłopcy przyciągnęli ją na ziemię. (Pomoc w dotknięciu stopami ziemi.)
Przestroga i pouczenie:
,,Bo słuchajcie i zważcie u siebie, że według Bożego rozkazu, kto nie dotknął ziemi ni razu, ten nigdy nie może być w niebie.’’
Plan wydarzeń:
1.Zgromadzenie wieśniaków w kaplicy.
- Przybycie dusz dzieci- Józia i Rózi.
3.Widmo złego Pana.
- Skarga pasterki Zosi.
- Tajemnicza zjawa młodzieńca.
- Wyprowadzenie z kaplicy pasterki i ducha.
ADAM MICKIEWICZ ,,SONETY KRYMSKIE’’
- Przestrzeń, o której mowa w wierszu:
Akerman (obecnie Białogród, miasto na Ukrainie, na południowy zachód od Odessy, położone nad Dnieprem)
– Dniepr (u ujścia rzeki do Morza Czarnego)
– Step (rozległy równinny obszar pokryty wysokimi trawami)
– Kurhan (kopiec, dawna mogiła, punkt orientalny)
– Burzan (oset stepowy)
– Lampa Akermanu (dawniej wschodzący księżyc, dziś latarnia morska)
- Cztery obrazy: (I i II zwrotka)
– ogólny widok stepu, bezkres
– ściana zieleni
– wyspa burzanu wśród traw
– błyszczący Dniepr.
- Co można zobaczyć dzięki poetyckiemu obrazowi? (I i II zwrotka)
,,suchego przestwór oceanu’’ – metafora
,,Tam z dala błyszczy obłok?- zdanie pytające
,,Ostrowy burzanu’’– metafora
,,Nurza się zieloność’’ – metafora
,,Koralowe ostrowy’’– epitet
,,Kwiatów powodzi’’ –metafora
,,Mrok zapada’’– ożywienie
,,Śród fali łąk’’– metafora
,,Wóz nurza się’’– ożywienie
Wniosek: poetycki opis jest plastyczny: przekazuje kształty, barwy, płaszczyzny; jest dynamiczny, prezentuje ruch.
- Co można ,,usłyszeć’’ dzięki poetyckim słowom?
Osoba mówiąca, jednocześnie bohater liryczny.
Słyszę:
– łopot skrzydeł
– lecące bardzo wysoko żurawie
– kołysanie motyla na trawie
– dotknięcie ziół przez węża (spotęgowanie ciszy)
Hiperbola– to dosłownie przesada. Polega na wyolbrzymieniu jakiegoś zjawiska w taki sposób, aby wyolbrzymić jego wygląd, znaczenie, działanie. Hiperbolami posługujemy się czasem w języku potocznym, należą do nich zwroty: można pęknąć ze śmiechu; umieram ze strachu.
- Uczucia osoby mówiącej, jednocześnie bohatera lirycznego.
Wpłynąłem (1.i 2. strofa): podziw, zachwyt, zaciekawienie.
Stójmy! (3. i 4. strofa bez ostatniego zdania): napięcie, oczekiwanie, nadzieja, wiara.
Jedźmy, nikt nie woła (ostatnie zdanie): rezygnacja, poczucie pustki, gorycz, poczucie osamotnienia.
- Biorąc pod uwagę ostatnie zdanie wiersza, co i od kogo chciałby usłyszeć podmiot liryczny?
– Słyszałbym głos z Litwy
– Od kogo? (rodzina, przyjaciele, rodacy, artyści)
– Co? (wróć, czekamy, pamiętamy, tęsknimy, nie zapomnimy).
Opracowała : Małgorzata Świtała
