VADEMECUM ÓSMOKLASISTY-CZĘŚĆ V.
Mam nadzieję, że opracowany przeze mnie materiał pozwoli Wam utrwalić wiedzę do egzaminu ósmoklasisty z wszystkich lektur obowiązkowych dla klasy VII i VIII, takich jak:
1.Ch. Dickens: Opowieść wigilijna;
2.Fredro: Zemsta;
3.Kochanowski: wybór fraszek i trenów, w tym tren VII i VIII.;
4.A.Kamiński: Kamienie na szaniec;
5.A.Mickiewicz: Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, Świtezianka, Dziady cz. II, Pan Tadeusz (całość);
6.A.de Saint-Exupéry: Mały Książę;
7.H.Sienkiewicz: Quo vadis, Latarnik;
8.J.Słowacki: Balladyna;
Warto zaznaczyć, że w trakcie pisania wypracowania możecie odwołać się również do lektur zawartych w podstawie programowej, nieujętych w wymaganiach egzaminacyjnych:
Jan Kochanowski - wybrane pieśni oraz treny I i V
Adam Mickiewicz - wybrany utwór z cyklu Sonety krymskie
Ignacy Krasicki - "Żona modna"
Sławomir Mrożek - "Artysta"
Stefan Żeromski - "Syzyfowe prace"
Melchior Wańkowicz - "Tędy i owędy" (wybrany reportaż).
ANTOINE DE SAINT-EXUPÉRY ,,MAŁY KSIĄŻĘ’’
Antoine de Saint-Exupéry żył w latach 1900- 1944. Był francuskim pisarzem. Po odbyciu służby wojskowej w lotnictwie został pilotem. Odbył wiele samotnych lotów nad Saharą. Zginął tragicznie zestrzelony nad terytorium okupowanej Francji. ,,Małego Księcia’’ pisał w czasie wojny podczas pobytu w Nowym Jorku w latach 1942-1943.
- Czas i miejsce akcji:
– Akcja rozpoczyna się w momencie przymusowego lądowania pilota na Saharze i trwa 8 dni, podczas których rozmawia on z Małym Księciem.
– Miejsce akcji to Sahara na planecie Ziemia, gdzie zmuszony był wylądować pilot- narrator, tam również spotyka Księcia.
- Bohaterowie
Mały Książę:– główny bohater utworu. Jest to mały chłopiec, który przybył na Ziemię z asteroidy B-612, niewiele większej od domu, na której rośnie róża, są wulkany, które trzeba czyścić oraz nasiona baobabów- z nich kiełkują niebezpieczne drzewa i trzeba je wyrywać, gdy tylko się je rozpozna.
– Ma jasne włosy i kędzierzawą czuprynę. Nosi zielone ubranie i żółty szalik.
– Przybył na Ziemię, by nauczyć się czegoś i zdobyć przyjaciela- znalazł go w osobie pilota.
– Innym powodem było to, że zawiódł się na róży, wobec której był bardzo opiekuńczy i odpowiedzialny. Dopiero później zrozumiał, że jest ona dla niego najważniejszą istotą na świecie.
Róża– jest piękna, świadoma swej urody i czaru. Przybyła na planetę Małego Księcia jako małe ziarenko. Jest kapryśna i kokieteryjna, żąda opieki i komplementów. Chce być podziwiana i uwielbiana. Jest dumna, nie ujawnia swoich uczuć. Ona również kocha Małego Księcia.
Lis- Jest upersonifikowany, daje się oswoić i uczy Księcia, czym jest przyjaźń i jak ją pielęgnować. Początkowo nieufny, ale z czasem staje się wzorem przyjaciela.
W przeciwieństwie do schematu baśniowego, który obdarza lisa sprytem i chytrością, to symbol myśliciela i prawdziwej przyjaźni.
Król-Reprezentuje ludzi, którzy nade wszystko cenią sobie władzę, dla których wszystkie działania zmierzają do podporządkowania sobie innych. Cieszy się z odwiedzin Małego Księcia, bo wreszcie komuś może wydawać rozkazy. Jest symbolem pragnienia nieograniczonej władzy.
Próżny- Typ człowieka, który jest skoncentrowany jedynie na sobie, ważne jest dla niego tylko to, by był uwielbiany i oklaskiwany. Ze wszystkiego, co się do niego mówi, słyszy jedynie pochwały. Mimo że jest sam na planecie, uważa się za najpiękniejszego i najmądrzejszego .Jest symbolem próżności.
Pijak-Typ alkoholika, który pije, choć wstydzi się swojego nałogu. Jest symbolem wszelkich uzależnień, zniewolenia i braku panowania.
Bankier-Reprezentuje ludzi, dla których dobra materialne są wartością, której poświęciliby swoje życie. Nieustannie liczy gwiazdy, przekonany, że je posiada.Jest symbolem chciwości, materializmu, całkowitego ulegania władzy pieniądza.
Latarnik-Człowiek, który bezwolnie wykonuje polecenia i rozkazy, nie zastanawiając się nad ich sensem i celowością. Wciąż zajęty jest pracą, co minutę zapala latarnię. Jest jednak pracowity, to jedyna jego zaleta.Jest symbolem bezmyślnej i bezużytecznej pracy, także symbol zniewolenia, rezygnacji z życia w imię automatycznego wykonywania tych samych obowiązków.
Geograf-Pseudonaukowiec. Nie jest badaczem, pisze księgi, jest zwykłym biurokratą. Spisuje informacje gromadzone dla niego przez innych. Poprosił Małego Księcia o opisanie Asteroidy B-612. Radzi mu zwiedzić Ziemię.Jest symbolem bezmyślności, zaufania do liczb, znaków, opisów stworzonych przez innych, również symbol niechęci do samodzielnego poznawania świata.
Wąż-Mały Książę spotyka go na pustyni w Afryce. Jest jednak przyjaźnie nastawiony, oferuje Księciu pomoc. Rozmawia z Księciem o samotności i śmierci. Dzięki niemu Mały Książę może wrócić na swoją planetę.Jest symbolem śmierci, spraw ostatecznych, mrocznej wiedzy o losie, tajemnych mocy.
WNIOSEK Z POBYTU NA PLANECIE
- Lis wyjawia Małemu Księciu sekret:
,,Dobrze widzi się tylko sercem.
To, co najważniejsze, jest niewidoczne dla oczu.(…)
Za to, co oswoiłeś, odpowiedzialny jesteś na zawsze.’’
- Podróże uczą Księcia, iż wartościami nadrzędnymi w życiu są: przyjaźń, miłość, przywiązanie, odpowiedzialność za innych, wierność temu, w co się wierzy, dobroć, szacunek dla drugiego człowieka i poszanowanie jego wolności. Chłopiec opuszcza Ziemię, dzięki wężowi, który go ukąsił. Scena ta w dosłownym rozumieniu oznacza, że Książę umarł- pilot odnalazł jego ciało na pustyni; przenośnie- chłopiec wrócił na swoją planetę.
HENRYK SIENKIEWICZ ,,QVO VADIS’’
- ,,Qvo vadis, Domine’’– ,,Dokąd idziesz, Panie?’’ Słowa te skierował apostoł Piotr do Chrystusa, którego napotkał na drodze, gdy opuścił Rzym, aby uniknąć prześladowań i móc kontynuować naukę w innym miejscu. Chrystus wówczas odpowiada: ,,Idę, aby mnie powtórnie ukrzyżowano.’’Słowa te sprawiają, iż Piotr powraca do Rzymu.
- Czas i miejsce akcji
*Fabuła rozgrywa się za czasów panowania Nerona, obejmuje lata 63-68. (pożar Rzymu- 64 rok; śmierć Petroniusza- 66 rok, śmierć Nerona opisana w Epilogu-68 rok). Trzon akcji dotyczy 64 roku.
*Miejscem wydarzeń jest głównie Rzym, ale wspomniane są takie miejsca jak: Ancjum czy Sycylia.
- Mieszkańcy Rzymu:
- a) Augustianie- najbliżsi z otoczenia cezara, doradcy.
- b) Patrycjusze- możne rody rzymskie. Sprawują najwyższe urzędy.
- c) Pretorianie- żołnierze, przyboczna gwardia cezara. Funkcję pretora, czyli zwierzchnika gwardii pełnił Tygellin- największy konkurent i zaciekły wróg Petroniusza.
- d) obywatele rzymscy- ludzie wolni, ale niezbyt bogaci, np. kupcy, rzemieślnicy.
- e) Niewolnicy- nie mają żadnych praw, są to często jeńcy wojenni. Wśród nich wyróżniają się gladiatorzy.
- Walka dwóch światów
Świat pogański
– politeizm- czyli wiara w wielu bogów, ale też ateizm- czyli brak wiary w opiekę jakiegokolwiek boga (Petroniusz);
– nie znano pojęcia równości ludzi;
– kierowano się chęcią zysku, władzy i zabawy.
Przedstawiciele:
* Neron- postać historyczna, cesarz rzymski w latach 54-68. Uosabia to, co najgorsze w człowieku. Jest okrutny i bezwzględny. Podobną postawę przyjmuje Tygellin i większość z otoczenia cezara.
* Petroniusz- kocha sztukę i piękno. Ma własne zdanie. Nie lubi jednak pospólstwa.
* Poppea Augusta– druga żona Nerona. Piękna, okrutna, wyrachowana, bezlitosna, zazdrosna o swą urodę.
Świat chrześcijański
– monoteizm- wiara w jednego Boga;
– wszystkich ludzi traktowano jak równych;
– kierowano się miłością i dobrocią.
Przedstawiciele:
*Apostoł Piotr– jest przedstawicielem chrześcijan. Cierpi wraz z nimi, uczy przebaczać, pociesza ich. Obiecuje wieczne życie w niebie.
*Ligia (Kallina)- córka króla Ligów, od dziecka wychowywana w Rzymie. Pokorna chrześcijanka. Jej sługą był Ursus- olbrzym o ogromnej sile.
- Dlaczego ryba?
Ten znak narysowała Ligia Winicjuszowi. Dzięki niemu rozpoznawali się chrześcijanie. Pierwsze litery słów: Jezus Chrystus Syn Boga Zbawiciel wypowiedzianych w języku greckim układają się w wyraz ,,ryba’’.
- Bohaterowie, którzy przechodzą przemianę wewnętrzną to:
* Winicjusz– który jest dumnym, porywczym patrycjuszem. Lubi uczty i zabawy. Pod wpływem miłości do Ligii przyjmuje wiarę chrześcijańską. Staje się pokorny i wrażliwy na potrzeby innych.
* Chilon Chilonides– człowiek inteligentny, ale nieuczciwy i bezwzględny; dla pieniędzy jest zdolny wyrządzić największą podłość (np. zdradził lekarza Glaukusa, pozbawił go rodziny i sprzedał w niewolę, wydawał chrześcijan). Przyczyną jego przemiany było ujrzenie palonego żywcem Glaukusa i uzyskanie od niego wybaczenia. Oskarża Nerona o spalenie Rzymu i mimo tortur nie zmienia zdania. Nawraca się na chrześcijaństwo. W końcu umiera w męczarniach na rzymskiej arenie.
- ,,Qvo vadis’’ jako powieść historyczna:
* Prawda historyczna- zmierzch świata antycznego, zwycięstwo chrześcijaństwa.Autor stara się oddać atmosferę epoki, obyczaje, przedstawić wygląd miejsca i osób (uczta u Nerona, igrzyska, wygląd domu Petroniusza, stroje bogatych patrycjuszy)
,,Miłość wszystko przetrzyma…’’, czyli historia miłości Ligii i Winicjusza
Początkowo Winicjusz był zauroczony i zachwycony niezwykłą urodą Ligii. Nie mógł się pogodzić z odrzuceniem. Był bowiem przekonany, że Ligia powinna się czuć wyróżniona okazywanymi względami. Ponadto uważał, że jako Rzymianin ma władzę nad Ligią- zakładniczką Rzymu- i że jest mu ona winna posłuszeństwo. Nie rozumiał jej religii. Z czasem jego uczucia się zmieniły. Wpłynęło na to przede wszystkim poznanie chrześcijan, to, że w chorobie okazali mu miłosierdzie, współczucie i troskę. Zrozumiał, że Ligia go kocha, ale nie może zaakceptować wyznawanych przez niego wartości. Miłość Ligii była szczera, szlachetna i czysta.
HENRYK SIENKIEWICZ ,,LATARNIK’’
- ,,Latarnika’’ napisał Sienkiewicz po powrocie z 4-letniego pobytu za granicą. Nowela jest oparta na rzeczywistym zdarzeniu. Prototypem Skawińskiego był Sielawa, który podobnie jak bohater noweli, zaczytawszy się w otrzymanej przypadkowo powieści ,,Murdelio’’Z. Kaczkowskiego, stracił posadę latarnika w Aspinwall.
- Akcja noweli rozgrywa się w latach 70. XIX wieku.
- Miejsce akcjito bezludna, skalista i samotna wysepka u brzegów miasteczka Aspinwall nad Kanałem Panamskim w Ameryce Środkowej. Panowała tam cisza i spokój, wśród których bohater na starość mógł znaleźć tymczasowe schronienie.
- 4. Bohater główny – Skawiński
– Ma około 70 lat, oczy jasne, ruchy i postawę żołnierza oraz smutny wyraz twarzy.
– Za życia bohatera Polska pozostawała pod zaborami. Nie istniała na mapach świata. Los Skawińskiego to los wielu emigrantów (Wielka Emigracja), którzy musieli opuścić kraj i już nigdy do niego nie powrócili.
– W pierwszej części biografii Skawińskiego zawarte są typowe losy emigranta-tułacza, żołnierza powstania listopadowego (1830-1831), który musiał opuścić kraj i udać się na emigrację. Walczył o wolność innych. Był człowiekiem wielu zawodów, stale jednak mającego świadomość bycia tułaczem.
Rekonstrukcja etapów życia Skawińskiego:
* 1830- udział w powstaniu listopadowym, emigracja,
* walka w Algierii (wyróżnienie: Legia Honorowa),
* udział w hiszpańskiej wojnie domowej,
* 1848-1849- Wiosna Ludów, udział w węgierskim powstaniu narodowym,
* udział w wojnie domowej Stanów Zjednoczonych (odznaczenie za męstwo w walce).
A ponadto:
*poszukiwanie diamentów w Afryce,
* praca w kopalni złota w Australii,
* założenie farmy w Kalifornii (została zniszczona przez suszę),
* piesza wędrówka przez amerykańską prerię,
* handel z dzikimi plemionami zamieszkującymi Brazylię (podczas jednej z wypraw handlowych w głąb lądu jego tratwa rozbiła się na Amazonce, zmuszony był przez kilka tygodni samotnie przedzierać się przez dżunglę.),
* założenie warsztatu kowalskiego w Helenie w stanie Arkansas (spalił się w pożarze miasta),
* pojmanie przez Indian w Górach Skalistych,
* służba na statku kursującym między Brazylią a Francją,
* trzy lata służby na wielorybniku zakończonej katastrofą statku,
* założenie fabryki cygar w Hawanie (zachorował na żółtą febrę, ponieważ oddał chorym cały swój zapas chininy, w tym czasie okradziony przez wspólnika),
* lata siedemdziesiąte- objęcie posady latarnika w latarni morskiej w Aspinwall.
– Trudne doświadczenia życiowe, liczne niepowodzenia uczą bohatera niezłomności i pogodnego znoszenia przeciwności losu. Pragnie jednak odpoczynku i spokoju. Idealnym miejscem była dla niego latarnia. Powoli stracił kontakt z ludźmi i przestał marzyć o ojczyźnie.
– W końcowej części następuje ,,przebudzenie’’ bohatera ze snu. Pod wpływem ,,Pana Tadeusza’’ wrażliwe serce Skawińskiego znowu poczęło odczuwać miłość i przywiązanie, wręcz uwielbienie ojczyzny. W myślach przenosi się w rodzinne strony.
– Lektura wzbudziła w nim głęboką tęsknotę, wzruszenie, rozpacz, żal i ból. Stało się to bezpośrednią przyczyną zaniedbania obowiązków i utraty pracy. Wyrusza w dalszą wędrówkę. Znowu poczuł się Polakiem.
- Nowela– to krótki utwór jednowątkowy o niewielkiej liczbie bohaterów z wyraźnym punktem kulminacyjnym i puentą. Opracowała Małgorzata Świtała
