VADEMECUM ÓSMOKLASISTY-CZĘŚĆ VI.

Mam nadzieję, że opracowany przeze mnie  materiał pozwoli  Wam utrwalić wiedzę do egzaminu ósmoklasisty z wszystkich lektur obowiązkowych dla klasy VII i VIII, takich jak:

 1.Ch. Dickens: Opowieść wigilijna;

2.A. Fredro: Zemsta;

3.J. Kochanowski: wybór fraszek i trenów, w tym tren VII i VIII;

4.A. Kamiński: Kamienie na szaniec;

5.A. Mickiewicz: Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, Świtezianka, Dziady cz. II, Pan Tadeusz (całość);

6.A. de Saint-Exupéry: Mały Książę;

7.H. Sienkiewicz: Quo vadis, Latarnik;

8.J. Słowacki: Balladyna;

9.Wiersze wybranych poetów.

 Warto zaznaczyć, że w trakcie pisania wypracowania możecie  odwołać się również do lektur zawartych w podstawie programowej, nieujętych w wymaganiach egzaminacyjnych:

 Jan Kochanowski - wybrane pieśni oraz treny I i V

Adam Mickiewicz - wybrany utwór z cyklu Sonety krymskie

Ignacy Krasicki - "Żona modna"

Sławomir Mrożek - "Artysta"

Stefan Żeromski - "Syzyfowe prace"

Melchior Wańkowicz - "Tędy i owędy" (wybrany reportaż).

 JULIUSZ SŁOWACKI  ,,BALLADYNA’’

1. Gatunek literacki: tragedia
2. Czas i miejsce akcji

– Czasy jeszcze przed początkiem państwa polskiego (Pustelnik to prawdopodobnie legendarny król Popiel III).

– okolice jeziora Gopło, niedaleko Gniezna (pierwszej stolicy państwa polskiego)

3. Bohaterowie

Realistyczni:

1. a) Balladyna- główna bohaterka, córka ubogiej wdowy bezwzględnie dążąca do władzy, ukochana Grabca, żona Kirkora, kochanka Kostryna.
2. b) Alina- młodsza siostra Balladyny. Była szczerą, uczciwą i niezwykle pracowitą dziewczyną o dobrym sercu.  Kochała matkę i siostrę.  Zamordowana przez Balladynę.
3. c) Wdowa-  matka  Aliny i Balladyny; wygnana z zamku, oślepiona przez piorun, ginie na torturach, nie chcąc wydać imienia złej córki, gdyż wie, że skazałaby w ten sposób Balladynę na śmierć.
4. d) Kirkor- bogaty książę szukający za radą pustelnika ubogiej, wiejskiej dziewczyny za żonę, starał się przywrócić gnieźnieński tron prawowitego władcy Popiela III (pustelnika). Ginie w walce z wojskiem Balladyny i Kostryna.
5. e) Pustelnik- król Popiel III, zrzucony z tronu i wygnany z zamku przez swojego brata, który rozkazał zabić jego dzieci i sam objął władzę w Gnieźnie; zabity na rozkaz Balladyny.
6. f) Grabiec- syn zakrystianina, pijak, kochanek Balladyny i obiekt  uczuć Goplany, jako płacząca wierzba świadek zbrodni na Alinie; jako ,,dzwonkowy król’’ gość na uczcie weselnej; we śnie zabity przez Balladynę.
7. g) Filon- pasterz, typowy romantyczny bohater, beznadziejnie szukający miłości. Odnajduje martwą Alinę i zakochuje się w niej od pierwszego wejrzenia.

Fantastyczni:

1. a) Goplana- rusałka, królowa jeziora Gopło, zakochała się w Grabcu, gdy uratowała mu życie, wyciągając go z jeziora.
2. b) Skierka- oddany i pracowity sługa Goplany, za sprawą jego czarów Kirkor zakochuje się jednocześnie w Alinie i Balladynie.
3. c) Chochlik- leniwy, marudny i nieuczciwy sługa Goplany.

4. Kolejne zbrodnie Balladyny, ich ślady i motywy.

– Ślad zbrodni: Ciało Aliny pozostawione w lesie, krwawy ślad na czole Balladyny.

-Motyw: Chęć wygrania malinowego turnieju, uzyskania możliwości wyjścia za mąż  za bogatego Kirkora.

1. b) Zbrodnia: Gralon – posłannik Kirkora,  który przywozi skrzynię.

– Ślad zbrodni: zakrwawiony miecz.

-Motyw: Obawa, że znaleźli w lesie nie tura, lecz zwłoki  Aliny.

1. c) zbrodnia: Uwięzienie matki  w wieży, a potem jej wygnanie i skazanie na tortury.

– Ślad zbrodni: Zeznania pokrzywdzonej- skarga matki.

-Motyw: Odcięcie od przeszłości.

1. d) zbrodnia: Grabiec (prosty, wiejski chłopak, z którym romansuje Balladyna)

– Ślad zbrodni: Przejęcie korony.

-Motyw: Chęć zdobycia legendarnego atrybutu władzy królewskiej.

1. e) zbrodnia: Pustelnik

– Ślad zbrodni: powieszenie.

-Motyw: Pozbycie się niewygodnego świadka i wyrzutów sumienia.

1. f) zbrodnia: Kirkor

– Ślad zbrodni: Przekupstwo żołnierzy Kirkora.

-Motyw: Chęć przejęcia nieograniczonej władzy królewskiej.

1. g) zbrodnia: Kostryn

– Ślad zbrodni: Zatruty nóż.

-Motyw: Chęć pozbycia się niewygodnego świadka.

 5.Balladyna i Alina – wygląd bohaterek i cechy charakteru

5. a) Balladyna

– Czarne włosy i czarne oczy, blada cera.

– Zakłamana, egoistyczna, żądna władzy, odważna i dumna.

– Ślub z Kirkorem traktuje jako szansę na wyrwanie się z biedy.

– Symbol zła.

1. b) Alina

– Jasne włosy i niebieskie oczy.

– Pracowita, uczciwa, szczera.

– Kocha Kirkora.

– Symbol dobra, delikatności i miłości.

6. Wina i kara w utworze

– Balladyna ma na czole znak zabójczyni siostry- niezmywalne znamię. Krwawa plama.  Aby ją ukryć, nosi na czole czarną wstęgę. 

– zgodnie z prawem nowa królowa musi osądzić morderców Aliny, Fon Kostryna i sprawców wszelkich zbrodni.  Balladyna jest zmuszona wydać potrójny wyrok śmierci sama na siebie. Ginie od pioruna.

7. Rodzaj literacki:dramat

– to jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich (oprócz epiki i liryki);

– obejmuje utwory, które przedstawiają działania i wypowiedzi bohaterów bezpośrednio, bez udziału narratora;

– jest przeznaczony do wystawienia na scenie;

– podzielony na akty i sceny;

– zawiera tekst główny (dialogi i monologi) i tekst poboczny, czyli didaskalia (to wskazówki i wyjaśnienia autora).

8. Gatunek literacki: tragedia

-Jeden z gatunków dramatu (oprócz komedii i dramatu właściwego);

* ukazuje konflikt między jednostką a siłami wyższymi (np. wolą bogów, losem, prawem, normami moralnymi), których nie jest w stanie przezwyciężyć;

* ostatecznie akcja zmierza ku katastrofie;

* tragedia zawsze kończy się dla bohatera źle.

 STEFAN ŻEROMSKI ,,SYZYFOWE PRACE’’

1. Czas i miejsce akcji

– Akcja rozgrywa się w latach 1871- 1881. Wspomnienia Szymona Nogi sięgają do powstania styczniowego.

– Miejsce akcji:

* wieś Gawronki (majątek Borowiczów)

* Owczary (szkoła elementarna)

* Kleryków (gimnazjum)

2. 2. Rusyfikacja-działania rządu rosyjskiego mające prowadzić do wynarodowienia ludności polskiej na terenach zajętych w wyniku rozbiorów; narzucanie rosyjskiej kultury, przede wszystkim języka i religii. ( rosyjski jako język urzędowy)
3. Metody, jakie stosowali rusyfikatorzy w klerykowskim gimnazjum:

– Wszystkie przedmioty wykładane były w języku rosyjskim.

– Wprowadzono zakaz używania języka polskiego na terenie szkoły (także na przerwach).

– Uczniowie byli nieustannie kontrolowani; na stancjach, w domach.

– Namawiano uczniów na uczęszczanie do rosyjskiego teatru.

– Lekcje języka polskiego traktowano jako przedmiot nieważny, pobłażano uczniom opuszczającym lekcje języka ojczystego, powierzano prowadzenie tego przedmiotu nauczycielowi zastraszonemu i nudnemu (prof. Sztetter).

– Najważniejszych przedmiotów (rosyjski, historia) uczyli zagorzali rusyfikatorzy, najczęściej Rosjanie.

– Szkalowano opinię o polskich księżach, dyskryminowano katolików.

– Ingerowano w sprawy kościelne (wymagano, aby pieśni kościelne również były śpiewane po rosyjsku).

– Uczniom konfiskowano polskie książki, rewidowano ich rzeczy osobiste.

4. Tytuł  Jest nawiązaniem do mitologicznej opowieści o królu Syzyfie, który za swój podstęp wobec Zeusa został ukarany. W podziemiach Hadesu musiał wtaczać pod górę olbrzymi głaz. Gdy z wielkim trudem docierał do szczytu, głaz wymykał mu się z rąk. Za każdym razem Syzyf musiał swą pracę rozpoczynać od nowa. Dziś określenie syzyfowa praca oznacza bezowocny wysiłek, daremną pracę.

Tytuł powieści Żeromskiego odnosi się do pracy rusyfikatorów, którzy chcą zwalczać patriotyzm wśród polskich uczniów. Jest to praca syzyfowa, ponieważ chłopcy nie poddają się i jak głaz wymykają im się z rąk. Pod górę wspinają się również młodzi bohaterowie- ciągle zmagają się z własnymi problemami i z rusyfikacją, ale cały czas mają nadzieję, że ich wysiłek przyniesie im zwycięstwo.

5. Rola literatury

Przełomowym momentem jest lekcja języka polskiego, na której Bernard Zygier recytuje ,,Redutę Ordona’’ Adama Mickiewicza. Uczniowie klerykowskiego gimnazjum nie mogli czytać polskich książek, nie znali więc utworu Mickiewicza. Recytacja Zygiera wstrząsnęła chłopcami. Na poglądy bohaterów wpłynęła również książka ,,Historia cywilizacji Anglii’’ Buckle’a. Marcin i jego koledzy uświadomili sobie, że wiedza, jaką wpajano im w szkole, nie jest obiektywna i służy jedynie wynarodowieniu polskich uczniów.

6. Przyjaźń

Trudno mówić o wielkiej przyjaźni między chłopcami.

– Marcin jest samolubny i krytyczny wobec reszty kolegów. Publicznie występuje przeciwko Fidze Waleckiemu. Jedynie Radkowi okazuje zrozumienie i pomaga mu.

– Andrzej ze względu na swoje pochodzenie stroni od innych uczniów, nie zaprzyjaźnił się z żadnym z nich.

– Bernard był pod specjalnym nadzorem nauczycieli i nie mógł sobie pozwolić na bliższy kontakt z którymkolwiek z chłopców. Tak jest do czasu jego wystąpienia na lekcji języka polskiego. Odważna deklaracja ,,Reduty Ordona’’ sprawia, że Bernard znajduje się w centrum uwagi i to on właśnie zjednoczy grupę chłopców. Pod wpływem Zygiera zakładają tajne stowarzyszenie patriotyczne. Wspólna konspiracja jednoczy ich, sprawia, że stają się prawdziwymi, wiernymi przyjaciółmi. Najbardziej zaprzyjaźnili się: Andrzej Radek i Zygier.

7. Krótkie streszczenie

Marcin Borowicz rozpoczyna naukę w szkole powszechnej. Oderwany od matki i rodzinnego domu czuje się wyobcowany i samotny. Po ukończeniu szkoły zdaje egzaminy do gimnazjum w Klerykowie. Niedługo potem umiera matka chłopca. Ten cios powoduje zobojętnienie Marcina na wszystko i opuszczenie się w nauce. Przez cały czas Borowicz i jego koledzy są poddawani działaniu systemu rusyfikacyjnego: od szykan (koza, wydalenie ze szkoły, rewizje, szpiegowanie) aż do ,,przyjaźni’’ z Rosjanami (wizyty w teatrze i domu inspektora). Zabiegi te powodują obojętność i brak zainteresowania nauką języka i historii ojczystej. Nawet protest Waleckiego na lekcji z Kostriulewem nie zmienia sytuacji. Marcin i jego koledzy potępiają zachowanie ,,Figi’’ i nie szokuje ich nawet okrutna kara, jaką poniósł (chłosta). Sytuację zmienia dopiero pojawienie się Bernarda Zygiera. Jego  recytacja ,,Reduty Ordona’’ na lekcji języka polskiego budzi w Marcinie wzruszenie i uczucia patriotyczne. Odtąd chłopcy poświęcają się studiowaniu literatury i historii Polski. W klasie maturalnej Marcin przeżywa zauroczenie Anną Stogowską- ,,Birutą’’. Niestety dziewczyna wyjeżdża z ojcem w głąb Rosji. Marcina pociesza Andrzej Radek.

 Polacy wobec rusyfikacji w ,,Syzyfowych pracach’’ Stefana Żeromskiego

1. Dlaczego szczególnie mocno rusyfikowano młodzież szkolną?

– łatwiej było narzucić rosyjską kulturę ludziom młodym, którzy nie mieli w pełni ukształtowanych poglądów, można ich było formować w pożądany sposób;

– uczniowie klerykowskiego gimnazjum w większości mieszkali na stancjach, byli na co dzień pozbawieni wsparcia rodziny, takich uczniów łatwiej sobie podporządkować;

– skuteczna rusyfikacja młodzieży gwarantowała, że kolejne pokolenia Polaków będą wychowywane w duchu rosyjskim.

2. Jakie postawy przyjmowali Polacy wobec działań zaborców?

– jedni podporządkowują się rozporządzeniom władz zaborczych

– inni próbują się buntować.

3. Z czego wynikała uległość części Polaków?

– z pamięci o represjach po upadku powstania styczniowego

– z lęku o egzystencję rodziny

– ze słabości charakteru

– z chęci zrobienia kariery.

4. Wniosek: ukazane realia wymagały od Polaków odwagi cywilnej.

Przełomowa lekcja w ,,Syzyfowych pracach’’ Stefana Żeromskiego

1. Nazwisko prowadzącego lekcję: prof. Sztetter.
2. Rodzaj i tematyka zajęć: lekcja języka miejscowego- przekład na język rosyjski wiersza Czajkowskiego ,,Pająk’’.
3. Ogólna charakterystyka zespołu klasowego: Uczniowie klasy 7. gimnazjum, młodzi Polacy, skutecznie poddani dotąd rusyfikacji, niezainteresowani lekcją języka miejscowego; od niedawna w klasie znajduje się nowy uczeń przeniesiony karnie z Warszawy.

Uwagi:

– język polski był nazywany ,,językiem miejscowym’’, gdyż obowiązującym oficjalnie był język rosyjski, wszystkie lekcje odbywały się po rosyjsku;

– uczniom zabraniano mówić po polsku (także podczas zajęć z języka polskiego);

– skrupulatnie uczono ich poprawnej wymowy rosyjskiej;

– starano się zainteresować uczniów kulturą rosyjską, jednocześnie zniechęcając do polskiej literatury (np. przez dobór słabych i bezwartościowych utworów);

– lekcje prowadzono w sposób niebudzący zainteresowania (były nazywane przez uczniów ,,nudami narodowymi’’)

– uczono z podręczników podających fałszywy obraz polskiej literatury;

– prowadzili je zastraszeni przez władze rosyjskie nauczyciele.

4. ,,Nieprawomyślność’’  Bernarda Zygiera oznaczała przeciwstawianie się rusyfikacji, manifestowanie patriotyzmu, głoszenie poglądów niezgodnych z założeniami. Dlatego został przeniesiony do szkoły na prowincji oraz poddany ścisłej kontroli:

– mieszkał u Kostriulewa (gorliwego rusyfikatora, nauczyciela historii);

– poza szkołą nie mógł spotykać się z kolegami;

– w szkole był codziennie rewidowany.

(Przyznał się, że w Warszawie wraz z kolegami samodzielnie studiowali zabronioną literaturę.)

5. Postawa Bernarda Zygiera podczas wyjątkowej lekcji:

– Profesor rozmawiał z nowym uczniem na temat jego zainteresowań czytelniczych związanych z polską literaturą. Nauczyciel przerywał wypowiedź Zygiera, gdyż tematy te były zabronione przez władze carskie, jednak- pomimo ryzyka- pozwolił uczniowi wypowiedzieć się i recytować utwór patriotyczny, uświadomił sobie, że chłopiec ma odwagę głoszenia swoich poglądów. Przypomniał sobie, że także jest Polakiem.

– ,,Reduta Ordona’’ Adama Mickiewicza – Narrator opowiada o walkach polsko-rosyjskich w czasie powstania listopadowego, które wybuchło w 1830 roku w celu zrzucenia rosyjskiej niewoli. Mówienie o tym wydarzeniu było zabronione.  Warszawa występuje przeciw carowi i przeciwstawia się jego władzy nad Polakami.

– Zygier recytował: mocno, wyraziście, z pasją, odważnie, emocjonalnie.

6. Reakcja Marcina Borowicza i innych uczniów na recytację kolegi.

– Uczniowie bardzo przeżyli wystąpienie kolegi, świadczy o tym gwałtowna reakcja Marcina Borowicza, który przypomniał sobie swoje narodowe korzenie (opowieści powstańcze strzelca Nogi), odkrył w sobie głębokie uczucia: ,,Zdawało mu się, że nie wytrzyma, że skona z żalu’’.

– Patriotyczny wiersz obudził w uczniach uśpione uczucia, o których zapomnieli.

,,Uczucia dziecięce i młodzieńcze, po milionkroć znieważone, leciały teraz między słuchaczów w kształtach słów poety, pękały wśród nich jak granaty, świszczały niby kule, ogarniały dusze.’’

Wniosek: Postawa Zygiera pomogła młodym Polakom w odbudowaniu ich tożsamości, zainspirowała ich do działania, uświadomiła, że można być odważnym, buntować się przeciw zaborcom.

7. Reakcja prof. Sztettera

,,Sztetter siedział na swym miejscu wyprostowany. Powieki jego były jak zwykle przymknięte, tylko teraz kiedy niekiedy wymykała się spod nich łza i płynęła po bladej twarzy.’’

8. Konsekwencje wymienionych wyżej przeżyć.

Podejmowane działania, aby przeciwstawić się rusyfikacji:

– czytanie polskiej literatury;

– spotkania ,,na górce’’ i poszukiwanie rzetelnej wiedzy;

– świadomość i opór wobec podejmowanych działań rusyfikatorów.

 SŁAWOMIR MROŻEK ,,ARTYSTA’’

1. Czas i miejsce akcjinie są dokładnie określone. O czasie nie wiemy nic bliższego. Wydarzenia toczą się przed namiotem cyrkowym.
2. Bohaterowie:
3. a) Kogut-planuje zatrudnić się w cyrku, bo chce zostać artystą. Podaje się za lwa, obraża się na propozycję pracy jako kogut.

Cechy:

* niezdrowa ambicja;

* brak umiejętności realnej oceny własnych możliwości;

* marzycielstwo;

* nieumiejętność pogodzenia się z własnymi ograniczeniami;

* brak odwagi życiowej.

1. b) Lis– znajomy koguta, sprytny, ironicznie podchodzi do jego ambicji.
2. c) Dyrektor cyrku– ogłasza nabór zwierząt do pracy, nie zatrudnia Koguta, ponieważ ten podaje się za lwa i dyrektor stwierdza, że są lepsze lwy od niego. Proponuje mu pracę jako kogut.
3. 3. Narrator– towarzyszy Lisowi i Kogutowi, zapewne jest ich przyjacielem. Nie rozumie, dlaczego kogut podał się za lwa.
4. Problematyka utworu:

– Opowiadanie ,,Artysta’’ ukazuje problem nadmiernej ambicji i związanego z nią braku realnej oceny własnej sytuacji. Kogut podaje się za lwa, gdyż jego zdaniem bycie lwem zapewni mu odpowiednią sławę i uznanie. Dyrektor cyrku sprawdza jego zdolności do bycia lwem, ale uważa, że prawdziwym lwom wychodzi to jednak lepiej. Proponuje Kogutowi, że zatrudni go jako koguta. Ten  uważa jednak, że taka propozycja go obraża i że skoro jest lwem, nie będzie udawał ptaka. Tym samym nie dostaje pracy, przez co nie zostaje ani sławnym lwem, ani nawet sławnym kogutem.

– Największą wadą Koguta jest nadmierna ambicja, która każe udawać kogoś innego niż jest naprawdę. Mimo że bardzo się stara, każdy prawdziwy lew będzie od niego lepszy, gdyż jest autentyczny. Kogut jednak tego nie rozumie. Odrzuca propozycję pracy jako kogut, mimo że taka praca byłaby dla niego najlepsza- jako kogut byłby autentyczny. On jednak nie chce być kogutem.

– Jego historia jest czytelnym ostrzeżeniem przed ambicją, która sprawia, że przeceniamy własne możliwości i próbujemy stać się kimś innym niż jesteśmy, zamiast rozwijać i wykorzystywać nasze prawdziwe zdolności.

MELCHIOR WAŃKOWICZ ,,TĘDY I OWĘDY’’ (WYBRANY REPORTAŻ )

1. Cechy reportażu jako gatunku publicystyczno-literackiego:

–  Przedstawia rzeczywiste zdarzenie i towarzyszące mu okoliczności.

– Autor reportażu opowiada o zdarzeniach, których był świadkiem lub których przebieg zna z relacji świadków, dokumentów lub innych źródeł.

– Zawiera ocenę, opinie autora na dany temat, może zawierać wywiad, dialog.

 Powodzenia! Małgorzata Świtała